GASTROLUR

Adinean aurrera egin ahala, elikadurarekin eta osasunarekin lotutako aldaketa ugari izaten ditugu. Ohikoa da adinekoek aldaketak nabaritzea haien zaporeetan eta janariarekiko duten harremanean.

Elikagaiak 3D inprimatzeak eraldatu egin du elikaduraren esparrua, bereziki adinekoen zaintzan. Teknologia honek platerak sortzea ahalbidetzen du, mastekatzeko edo irensteko zailtasunak dituzten pertsonen beharretara egokitutako testurekin (disfagia), adinekoetan ohikoa den arazoa, behar bezala tratatu ezean desnutrizioa eragin dezakeena.

3D inprimatzearen abantaila handienetako bat da inprimatutako elikagaiek nutriente guztiak mantentzen dituztela, baina, gainera, pertsonaliza daitezke adinekoek behar dituzten bitaminak, mineralak eta proteinak jasotzeko. 3D inprimaketarekin, osagaiak zehatz-mehatz eta modu homogeneoan integra daitezke zatietan, dieta orekatua ziurtatuz plater bakoitzean.

Horrez gain, 3D inprimatutako elikagaiek testura egokia izan dezakete irenstea errazteko, ikusmen itxura galdu gabe. Platera kontsumitzeko errazagoa eta leunagoa den arren, benetako janariaren itxura imita dezake, haragiak, barazkiak edo frutak bezala, eta horrek platera gozagarria eta duina bihurtzen du adinekoentzat. Honek elikadura-esperientzia hobetzen laguntzen du, elikagaien kontsumoa sustatuz eta, horrela, desnutrizioa saihestuz.

FERMENTAZIOAREN SARRERA

Gizakiak milaka urtez hartzitu ditu elikagaiak eta laboreak. Elikagaiak prestatzeko metodo honek elikagaietan, airean eta gure eskuetan dauden bakterio eta legamia onuragarriak aprobetxatzen ditu elikagai hori zatien batura baino zerbait handiagoa eta zaporetsuago bihurtzeko.

1. Hartzidura alkoholikoa
Hartzidura mota hau batez ere legamiak (Saccharomyces cerevisiae bezala) eta bakteria batzuk egiten dute. Prozesu honetan, glukosa bezalako azukreak etanolean (alkoholean) eta karbono dioxidoan bihurtzen dira.

Prozesua: Azukreak oxigenorik gabe alkoholean eta CO₂an deskonposatzen dira.
Adibideak:Ardoa eta garagardoa: Legamiek mahats edo garagarraren azukreak hartzitzen dituzte, alkohola eta gasa sortuz.
Ogia: Ogi-oreko legamiek CO₂ sortzen dute, eta horrek orea puzten du.

2. Hartzidura laktikoa
Hartzidura mota honetan, mikroorganismoek, batez ere azido laktikoaren bakterioek (Lactobacillus eta Streptococcus bezala), azukreak azido laktiko bihurtzen dituzte. Prozesu honek ez du alkohola sortzen, baizik eta azidotasuna handitzen du.

Prozesua: Azukrea (glukosa) azido laktiko bihurtzen da.
Adibideak:Jogurta: Azido laktikoaren bakterioek esneko laktosa azido laktiko bihurtzen dute, jogurta sortuz.
Chucrut eta kimchi: Azak azido laktikoaren bakterioek hartzitzen dituzte, zapore garratza eta testura kurruskaria emanez.
Kefirra: Beste esne-edari hartzitua da, probiotikoetan aberatsa, esnea bakteria eta legamiekin hartziturik sortua.

3. Hartzidura azetikoa
Hartzidura azetikoa azido azetikoa sortzen duten bakterioek egiten dute, Acetobacter bezalakoek. Prozesu honetan, mikroorganismoek alkohola azido azetiko bihurtzen dute oxigenoaren presentzian.

Prozesua: Alkohola azido azetiko bihurtzen da oxidazioaren bidez.
Adibideak:Ozpina: Ardo, sagardo edo garagardoaren alkohola oxidatu eta azido azetiko bihurtzen denean sortzen da.
Kombucha: Edari hartzitua da, non azukredun tea bakteria eta legamiaren kulturen bidez hartzitzen den, eta azido azetikoa sortzen du, zapore garratz bereizgarria emanez.

Kimchi eta chucruta, biak aza hartzituak izan arren, ezberdintasunak dituzte bai osagaien eta prozesuen aldetik, eta baita ere Koreako eta Alemaniako kultura berezitasunetan. Kimchia, aza txinatarraren hartziduratik lortua, elikagai sakonki sinbolikoa da Korean, tradizioa, osasuna eta komunitatea adierazten dituena. Bere prestaketa oso aldakorra izan daiteke konplexutasunean, oinarrizko osagai batzuk besterik ez dituzten errezetetatik, hala nola aza, piperra, baratxuria, arrain saltsa eta gatza, osagai asko dituzten errezeta konplexuagoetara. Eskualde eta familia bakoitzak bere kimchi aldaera du, eta horrek tokiko identitatearen sinbolo bihurtzen du.

Kimchia ez da bakarrik lagungarri bat, baizik eta korear plater ugaritan erabiltzen da, zopa, arroz eta gisatuetan esaterako. Kimchiaren hartzidura prozesua chucrutaren baino tenperatura baxuagoetan egiten da, eta, gatza eta espeziak eskuzabal erabiltzearen ondorioz, zapore sendoagoa, gazia eta mina ematen dio. Chucruta bigunagoa eta garratzagoa den bitartean, kimchiak testura kurruskaria eta zapore minbera nabarmentzen ditu.

Bi Koreetan kimchiaren garrantziak penintsulako historia eta kulturan duen lekua ere islatzen du. Hain banandutako eremu batean ere, kimchia ipar eta hego Korearen artean partekatutako elikagaia izaten jarraitzen du, hainbeste ezberdintasun dituen testuinguruan bitxikeria bat.

Definizioa
Oro har, baratze txikia da, hobby gisa lantzen da, hau da, ez da jarduera profesionala, eta ekoizten diren barazkiak horrekin zerikusia dutenak kontsumitzera bideratzen dira: familiak, lagun-taldeak, komunitateak, etab.
Azalera
 Pertsona gutxi batzuei barazkiak emateko helburuak kontuan hartuta, 10 eta 20 m2 bitarteko baratze txikiak aurki ditzakegu, eta handienak 300-400 m2 artekoak dira.
Antolakuntza eta zerbitzuak
 Baratze batek hartzen duen azalera hainbat lursailetan banatu behar da, eta lursailean zehar eta denboran zehar laboreak ondo antolatzea ahalbidetuko dute, hau da, laboreak txandakatzeko aukera eman behar dute. Partzela horiei ere bankalak esaten zaie.

Ahal bada, lurzatiek angeluzuzenak izan behar dute, eta antzeko neurriak izan behar dituzte. Haien arteko tarte gisa, pertsonen eta haien tresnen joan-etorri erosoa ahalbidetu behar duten bidezidorrak erabiltzen dira.

Baratzezain batzuek bankalak sortzen dituzte, eta horien zabalerak oso gutxitan gainditzen du 1,20 metroko zabalera eta luzera aldakorra du. Egitura horri esker, alboetako korridoreetatik hutsuneetako puntu guztietara irits daiteke.

Hala ere, partzelen gehieneko kopurua partzelaren tamainak mugatzen du.

Baratze guztiek ureztatzeko ura izan behar dute.

Baratze txikiek biltegiratze-leku bat behar dute erremintak, tresnak eta lehengaiak gordetzeko.

Landareen hondakin baztertuak biltzeko eta konpostatzeko gunea.

Ereite motak:

Ahurtarakakoa

 Hazia ereiteko lurraren gainean barreiatzen da zuzenean.

Hobeto maneiatzeko, haziak katilu txiki batean jartzen dira, eta, hatzen artean hartuta, uniformeki barreiatzen dira hazitegian, eta altuera jakin batetik behera erortzen uzten dira (euria egingo balu bezala).

Hazia banatu ondoren lurrean edo ohe beroko hazitegian erein bada, lurra oso azaletik arrastelatuko da, haziak zentimetro bat inguru lurperatuta gera daitezen.

Haziak banatu ondoren, erretiluetan edo ernetzeko mahaian erein bada, haziak vermikulita geruza mehe batez estaliko dira.

Ondoren, kontu handiz eta tanta oso finez ureztatuko da, lurra edo substratua ez herrestan eramateko.

Lurrean egiten diren ereintzetan, ohikoa da bakantzeak egitea, eta belar txarrak ugaritzen direla zaindu behar da, horiek erauziz.

Iladetan

 Lurzoruko hazitegien eta baratze batzuen ereintza berezkoa, hala nola, azenarioa, erremolatxa, errefautxoak, ilarra...

Lehenik eta behin, hazitegiaren zoruaren gainean ildoak marrazten dira eskuarea edo aitzurtxo batekin. Ildoek 1-2 zentimetroko sakonera izango dute, eta 12 eta 15 cm artean egongo dira bereizita, hazkuntzaren arabera.

Ondoren, lerro txiki bakoitzaren hondoan haziak banatuko dira, ilarak osatuz.

Ondoren, haziak apur bat arrastelatuz estaliko ditugu, haziak 1-1,5 cm-ko sakoneran lurperatuta gera daitezen.

Ondoren, kontu handiz eta tanta oso finez ureztatuko da, lurra edo substratua ez herrestan eramateko.

Normalean, gehiegizko landaretxoak garbitu behar izaten dira.    

“Kolpeka”

Baratze batzuetan ohikoa da zuzenean baratzean ereitea, eta tamaina handiko hazietan ohikoa da, hala nola babarrunetan eta babetan.

Hazkuntza-lerroetan zehar hazi batzuen multzoak aurrez ezarritako distantziara uztean datza.

Lurperatu ondoren, 3 cm baino sakonera txikiagoan lurperatzen dira.

Kolpeka ereiteko aldaera bat erretilu albeolarretan hazitegiak egiten dituena da.

Irizpide orokorrak
 

Hazi bidez ugaltzen diren barazkiak haziko diren lursailean erein daitezke zuzenean (zuzenean ereitea edo ezarpen lurretan ereitea). Babarrunen, ilarren eta baben kasua da hori, besteak beste, baina beste batzuen kasuan (tomatea, piperra, letxuga, azak, porruak edo tipulak), arazoak izaten dira laborantza-lursailean zuzenean ereiteko. Erein behar diren garaia (negu-udaberriaren hasierako irteera), hazien tamaina txikia, ernamuindu osteko landaretxoak zein delikatuak diren eta barazki bakoitzaren berezko beste arrazoi batzuk direla eta, komeni da hazitegietan ereitea, ondoren landaretxoak behin betiko laborantza-lurrera transplantatzeko.

Hazitegien eginkizuna tamaina eta indar nahikoa duten landareak ematea da, garai egokian behin betiko labore-lurretara birlandatuta, sustraitu eta behar bezala gara daitezen.

Hazitegiak klima-zorroztasunetik babestutako eta ondo argiztatutako lekuetan kokatu behar dira, eta beti saihestu behar dira gune ilunak. Oso ohikoa da neguan edo udaberri hasieran egin behar diren hazitegiak berotegien barruan egitea (baita berokuntzarekin ere) edo negutegi txikiek babestea (tunel txikiak, hazi-kaxak, etab.).

Hazitegi motak

Lurrean:
 

0,7 m-tik metro 1eko zabalera eta luzera aldakorreko (2-3 m) hutsarte txikiak dira, aurreikusitako landare-beharren arabera. Bankalak arretaz prestatzen dira, lehenik eta behin lan sakona eginez eta, ondoren, gainazaleko lana eginez, goiko lurra ondo xehatuta eta materia organikoarekin nahastuta uzteko (konposta – zohikatza – simaurra oso heldua).

Behar izanez gero, plastikozko estalkiko minitunelek babestu ditzakete. Kasu horietan, hazitegiaren aireztapena erregulartasunez zaindu beharko da.

Lurzoruen gaineko hazitegietan ureztatzeak zaindu beharko dira, lurzorua heze mantenduz, eta landareak gero eta handiagoak izan ahala ureztatzeak, belar txarrak (erauziz) eta lortutako landareek kalitate nahikoa izan dezaten beharrezkoak diren garbiketak egingo dira.

Ohe berokoak
 

Neguko irteerako berezko hazitegiak dira, simaur freskoaren deskonposizioak sortutako beroa aprobetxatzean oinarritzen dira, haziei ernetzeko tenperatura-baldintza ezin hobeak emateko.

Tiraderetan egiten den hazitegia da.

Tiraderak egurrez edo obrako materialez egindako egiturak dira, eta 50 cm inguruko garaiera duen tiradera baten alboak osatzen dituzte. Tiraderak metro inguruko zabalera eta 4 edo 5 metro arteko luzera aldakorra dute. Lurrean jartzen dira eta plastikozko minitunelekin babesten dira.

Horretarako, 35-40 inguruko lodiera duen simaur freskozko geruza bat jartzen da hazi-kutxaren hondoan, eta horren gainean 5-8 cm inguruko lodiera duen lur fineko geruza bat, materia organiko asko eta oso deskonposatua duena, ereiteko ohea izango dena.

Ohe beroko hazitegietan ureztatzeak zaindu beharko dira, lurzorua heze mantenduz, landareak gero eta handiagoak diren heinean ureztatzeak, belar txarrak (erauziz) eta kalitate nahikoa duten landareak lortzeko beharrezkoak diren bakantzeak eginez.                    

Ernetze mahaiak:
 

Ernetzea delikatua duten landareak ekoizteko erabiltzen diren hazitegiak dira.

Ohe beroan oinarritzen den hazitegia da. Kasu honetan, sakonera txikiko (10-12 cm) kaxa bat da, normalean material plastikozkoa, eta bere oinarrian termostato batekin erregulatzen den erresistentzia elektriko bat dago instalatuta.

Kutxaren barruan, ereiteko ohe gisa, ereiteko substratu berezia (zohikatza) jartzen da.

Ernetzeko mahaiak negutegien barruan jartzen dira.

Hazitegi horietan ureztatzeak zaindu beharko dira, substratua heze mantenduz.

Germinazio-mahaietan sortutako landareak ez dira zuzenean behin betiko lursailera aldatzen; aitzitik, normalean erretilu albeolar edo loreontzietara (birxehatuta) birlandatzen dira, hazten jarrai dezaten, behin betiko lursailera arrakastaz birlandatzeko behar besteko tamaina eta indarra lortu arte.

Erretiluak
 

Ernetze delikatua duten landareak ekoizteko erabiltzen diren hazitegiak dira, baina landare kopuru txikiak ekoizteko ere balio dezakete.

Material plastikoz edo poliestireno hedatuz egindako erretiluak dira, 10-30 cm-ko altuera txikikoak eta 15 x 15 cm-tik 40 x 50 cm-ra bitartekoak.

Gaur egun, plastikozko tapa bat duten modelo batzuk merkaturatzen dira, barruko tenperatura mantentzen eta substratuaren gehiegizko lehortzea gutxitzen laguntzen dutenak.

Erretiluaren barruan, ereiteko ohe gisa, hezetutako ereiteko substratu berezia (zohikatza) jartzen da.

Ohiko ereitea «ahurtaraka» da, eta hazia utzi ondoren, vermikulita geruza fin batez estaltzen dira.

Erretiluak negutegien barruan jartzen dira.

Hazitegi horietan ureztatzeak zaindu beharko dira, substratua heze mantenduz.

Erretilu horietan ekoizten diren landareak ez dira zuzenean behin betiko lursailera aldatzen; aitzitik, normalean erretilu albeolar edo loreontzietara lekualdatzen dira, hazten jarrai dezaten, harik eta behar besteko tamaina eta indarra lortu arte, behar bezala birlandatzeko laborantza-eremura.

Gelaxka erretiluak
 

Gaur egun, mota horretako hazitegiak erabiltzen dira baratzeko produktu gehienak ekoizteko eta merkaturatzeko.

Material plastikoz (PE) edo poliestireno hedatuz (zurrunak) egindako erretiluak dira, 4 eta 10 cm arteko altuera txikikoak eta 35 x 40 cm, 40 x 70 cm eta abar neurri aldakorrekoak. Barrualdean, albeolo txikiak dituzte (hutsak). Albeoloen kopurua aldatu egiten da ereduaren arabera. Esate baterako, kanpoko neurri berberetarako 54 albeoloetatik ia 300 albeolo dituzten erretiluak aurki ditzakegu. 216 albeoloko poliestireno hedatuzko erretiluen kasuan, bakoitzak 3X3cm-ko dimentsioa eta 7 cm-ko sakonera du.

Albeoloaren tamaina aukeratzea transplantea egin aurretik plantulentzat aurreikusitako garapenaren araberakoa da.

Albeoloak substratuz betetzen dira, hezetuta ereiteko. Ondoren, zohikatza edo substratu metatua pixka bat trinkotzen da, behatzekin edo albeoloaren tamainara egokitzen den egurrezko takoren batekin beherantz sakatuz, eta gutxi gorabehera 1 cm uzten dira substratu konprimatutik eta albeoloaren goiko ertzetik. Albeolo bakoitzean hazi bat eta hiru metatzen dira, espeziearen arabera. Hazia (k) utzi ondoren, vermikulita geruza fin batez estaltzen dira goiko ertzeraino.

Batzuetan beharrezkoa da ernamuindutako landareen kopurua garbitzea.

Erretilu albeolarrak negutegien barruan instalatzen dira.

Horrela ekoiztutako landareen transplantea sustrai-lurrarekin egiten da.

Definizioa
 Denboran zehar leku berean labore mota desberdinak txandakatzean datza errotazioa.
Labore-Txandaketarako arrazoiak
 Laboreen txandakatzeak ezartzea barazkien ekoizpenerako onuragarria izateko hainbat arrazoi daude. Baratze txikien kasuan, aipagarrienak dira lurraren nekea gutxitzen dutela eta izurriteek, gaixotasunek eta belar txarrek ugalketa kontrolatzen laguntzen dutela.

Lurraren nekea espezie bera lursail berean etengabe landatzeak eragiten du, eta, horren ondorioz, elikagai jakin batzuen erreserbak murriztu egiten dira sustraitze-eremuan, eta, batez ere, sustraiei edo zurtoinaren oinarriari eragiten dieten izurriteak eta gaixotasunak areagotu egiten dira, eta, beraz, ugaritu egiten dira, urtetik urtera espezie bera lursail berean egoteagatik.

Normalean, familia botaniko bereko barazkiek izurri eta gaixotasun berberak izaten dituzte, eta, beraz, eremu berean behin eta berriz landatzen direnez, areagotu egiten dira horien erasoak.

Errotazio bat diseinatzeko oinarrizko araurik garrantzitsuena labore bera edo familia botaniko bereko beste bat hurrengo denboraldian lursail berean ez errepikatzea da.

Errotazioak programatzeko erabiltzen diren irizpide batzuk honako hauek dira: laboreak sistema erradikular desberdinekin txandakatzea, lekadunak barne hartzea, aprobetxatzeko zati desberdineko laboreak txandakatzea, besteak beste. 

Bakantzea

Hazitegi batean ernetutako landare batzuk erauzi egiten dira, landare kopuru handi batek hautatutakoek sustrai biluzian birlandatzeko behar besteko tamaina har ez dezaten. Landareak elkarren artean ukitzen saiatuko gara, eta, laborearen arabera, 3 eta 12 cm bitarteko zuloak utziko ditugu haien artean.

 Ahurkadako ereitearen bakantzea.

 Iladetako bakantzea

Lur-estaltzea

Nekazaritza-lurra bigungarria edo "mulching-a" labore belarkara zein egurrezkoetan erabiltzen den teknika bat da, lurra materialen batekin estaltzean datzana, eta laborea bakarrik uzten du agerian.

Bigungarri mota desberdinak daude. Gehien erabiltzen direnen artean, zereal lastotik hasi eta lodiera desberdineko plastiko opakuetaraino.

Bigungarriarekin erabilitako materialaren araberakoa bada ere, belar txarren gaineko kontrola hobetzen da, lurzoruaren tenperatura handitzen da, lurzoruaren hezetasuna mantentzen laguntzen du lurruntzeak ura lurruntzea gutxitzen duelako, landarearen sistema erradikularraren baldintza termikoak hobetzen ditu eta lur zipriztinengandik fruituak garbi mantentzen laguntzen du. Fruituak eta lurzoruaren arteko kontaktua ekiditen du.

Plastikozko xaflak erabiliz gero, garrantzitsua da lurzoruari ondo eustea, landareak kaltetu ez daitezen.

 
Ondoztatzea
Pildoratzea, hazia babesteko, ernetzeko baldintzak hobetzeko eta ereiteko prozesuan hazien erabilera hobetzeko helburua duten materialez osatutako geruza baten hazia inguratzen duen teknika bat da, normalean kalitate oneko haziak lortuz.
Hazkunde zehaztugabeko tomate-aldakiak etengabe hazten diren aldakiak dira. Kimu terminalek hazten jarraitzen dute ziklo begetatibo osoan, hostoak eta loreak mugagabeki osatuz.

Hazkunde jakineko tomate-barietateak. Kimu terminalen hazkundea gelditu egiten da lore-mordo batzuen ondoren, normalean azken sorta apikal  baten eraketaren ondorioz.
 

Zurkaiztea

Landarea tente mantentzen duen praktika da. Horrela, laborantza-lanak errazten dira (inausketak, bilketa, tratamendu fitosanitarioak, etab.), lurra hobeto aprobetxatzen da, laborearen aireztapena hobetzen da. Horrek guztiak eragina du azken ekoizpenean, fruituen kalitatean eta izurriteen eta gaixotasunen kontrolean.

Landareak tente mantentzeko erabiltzen diren elementuei tutoreak esaten zaie.

Tutore errazenak kanaberak edo antzekoak dira, eta lurrean iltzatzen dira. Landareen pisuarekin eta haizearekin erortzea saihesteko, ohikoa da landareak taldekatzea eta goiko aldetik lotzea.

Plastikozko sareak eta rafiako sokak ere erabiltzen dira; tutore onak dira, baina horiei eusteko egitura bat sortzea eskatzen dute.

Landare batzuk tutoreei atxikitzen zaizkie, hala nola babarrunak, baina gehienetan lotura edo pintza bereziren batekin lotu behar dira.